"पूर्वप्रधानमन्त्री मरिचमान सिंह रहेनन्"
समाचारले मनलाई धकेलेर विगतमा लग्यो । केही यस्ता अनुभूति छन् जसलाई मनका पत्रहरुबाट हटाउन सकिदैन । सदैभरी सल्बलाई रहन्छन् मनभित्र । बिर्सन चाहेर पनि बिर्सन सकिदैन ।
२०६१ सालको मंसिरको मध्यतिर सल्यान जानैपर्ने भयो । देशमा द्वन्द चरर्मोत्कर्षमा थियो । राप्ती अञ्चलका सल्यान, रुकुम र रोल्पा जिल्लाको त कुरै बेग्लै । यी जिल्लाहरुले नेपालीका मनमा अनौठो त्रास जन्माएको थियो । द्वन्दको पर्यायवाची जस्तै थिए नेपाली यी भु-भागहरु । सफल यात्राको कामना गर्ने सबैले सुरक्षित फिर्तीको कामना गरे ।
त्यो पनि त मेरै भूमि हो । मनलाई दह्रो बनाउने प्रयास गर्थे । आखिर मन भनेको मनै हो निकै तरल हुन्छ । स्वरुप अनुसारको प्रतिविम्ब बेलाबेला देखाईरहन्छ । बाहिरी द्वन्दले मुलुकलाई भन्दा मनलाई बढी पिरोलिरहेको थियो ।
मनमा बारम्बार गुञ्जीरहेको थियो, "सल्यान कसरी पुग्ने ?"
सबै यात्राले मनमा उमंग नल्याउँदोरहेछ । यस्तै थियो मेरो यो यात्रा । नकारात्मक हुँदा नकारात्मक नै बढ्दैजाँदोरहेछ । बाटोभरी हुने झन्झटिलो सुरक्षा जाँच । सुरक्षाकर्मीहरुको रुखो र कर्कश आवाज । नाकाबन्दीको हल्ला । टोल, गाउँ, शहर, सदरमुकाम, बाटो, जिल्ला, अञ्चल चौतर्फी बन्दैबन्दको लहर । अकल्पनीय एम्बूसहरुको विष्फोट । आक्रमणै आक्रमणको गन्तब्यहिन सिलसिला । मानौं मान्छे मर्दै मर्दैनन, सुरक्षाकर्मी, सुराकी, माओबादीहरु मात्र मर्छन ।
यात्रा सम्झदै मन जिरींग भयो । किनकी यौटा बुलेटले मलाई कि त सुराकी बानाउँथ्योे कि माओबादी । तर पनि यात्राको तयारीमा लागे । काठमाण्डौबाट सल्यानसम्मै बस नजाँदोरहेछ । दांगको तुल्सीपुरबाट अर्को बसमा जानु पर्दोरहेछ । नयाँबसपार्क गएर तुल्सीपुरसम्मको बसको टिकट लिएँ । यात्रा सुरु भयो विहान ६ बजे ।
काठमाण्डौंदेखि तुल्सीपुरसम्मको बस यात्रा समय करीव नौ घण्टाको हो । अवस्था सहज थिएन । बाटैभरी चेकिंगका तगाराहरु थिए । यात्राको भौतिक पिडा भन्दा मानसिक पिडा कैयौं गुणा बढी थियो । दिउँसोको एक बजे नारायणगढ पुगेर खाना खाइयो । यस अवधिमा करीव नियमीत चेकींग दुइवटा र अपर्झट चेकिंग तिनवटा पार गरिसकिएको थियो । अझै कति अवरोधहरु पार गर्नै बाँकी थिए । मन खिन्न थियो ।
गोरु सिंगे पुग्दा पाँच बजेको थियो । त्यहाँ बस रोकीयो । अघि जान दिईएन । पश्चिमतर्फ जाने बस र अन्य सवारी साधनहरुको लामो लाइन लागेको थियो । पश्चिमतर्फबाट सवारी साधनहरु आइरहेका थिएनन् । सडक भरी सुरक्षा फौजका गाडीहरुमात्र दौडिरहेका थिए । गोरुसिंगे व्यारेकबाट सेनाहरु हरिया सैन्यगाडीमा नारा लगाउँदै पश्चिम चन्द्रौटातर्फ हुँइकिदैथिए । बस भित्रका नानीहरु सेनाहरु देखेर रमाइरहेका थिए, आमाहरु बच्चाहरुलाई नकराउन हाकारिरहेका थिए । बच्चाहरु बाहेक सबैका आँखामा दिक्दारी र त्राश प्रष्टै देखिन्थ्यो । सबैको आँखा सदैभरी बच्चाहरुका जस्ता भइदिए कति जाती हुन्थ्यो । संसार कति उज्यालो हुन्थ्यो ।
केही यात्रीहरु बसबाट ओर्लिएर रमिते भएका थिए । खलासीहरु र ड्राइभरहरु पनि बसबाट ओर्लिएर खासखास खुसखुस कुरा गर्दै थिए । बसबाट ओर्लिएर यताउती हेरौकी भन्ने सोच मनमा पलायो । तर खै किन हो बसमा नै बसिरहेँ । धानखोला हो वा बनकसबासामा दोहोर भिडन्त भइरहेको छ रे भन्ने हल्ला बस भित्र फैलियो । कसै कसैले चन्द्रौटामा नै भिडन्त भएको हल्ला सुनाउँदै थिए ।
मन चिसो भयो । निधारमा चिटचिट पसिना आयो । कस्तो अचम्म मानिस आत्तिदा दुई विपरीत कार्य सँगसँगै पनि हुँदोरैछ । झयालबाट बाहिर हेरें । पश्चिम आकासमा घामले दिनको अन्तीम स्वास फेर्दै थियो। चराहरु साँझको रक्तिम आकाशलाई ढपक्क ढाकेर गुँडतर्फ फर्कदै थिए । हाम्रो भने बास अनिश्चीत थियो । बाहिरतिर टहलिरहेका यात्रीहरुलाई बसभित्रै बस्न लगाईयो । बच्चाहरु खेल्न नपाएर हो वा भोकले चिच्याईचिच्याई रोइरहेका थिए । आमाहरु फुल्याउन खोज्थे तर उनीहरु झन जोड्जोडले चिच्याएर रुन्थे । दिक्दार आमाहरु खुँइय..... सुस्केरा हाल्थे । उनीहरुको सुस्केराले मनै चसक्क चसकिन्थ्यो । आमाहरुले समेत हार मानेको समय थियो त्यो ।
राती नौ बजेसम्म बसमै कोचिएर बस्यौं । शरीर कटकट दुखिरहेको थियो । गाडी गुड्ने अनिश्चयले केही यात्रीहरुले बेलुकाको खाना छेउका होटेलहरु गएर खान थाले । सायद सरासर जानपाएको भए तुल्सिपुरको कुनै होटेलमा खाना खाएर सुती पनि सकेको हुन्थेहोला । तर खाना मात्र होइन सुताई पनि गोरुसिंगे मै हुने भयो । खाना खाइसकेपछि ड्राइभरले केही समय यतै सुतौ र बाटो खुलेपछि जाउला भन्दै अन्तै सुत्न गए । कोठाको अभावका कारण दश जना जती मिलेर यौटै कोठामा सुत्नु पर्ने भयो । म पनि भिड मै मिसिएँ ।
सायद झपक्क आँखा लागेको थियो । बाहिरको मनै रुवाने आइमाई र केटाकेटीका चित्कारले म झल्याँस ब्युझिएर जुरुक्क उठेर विछौनामा बसे । मंसिर महिनाको रात गार्मी थिएन तर पनि मलाई खलखली पसिना आइरहेको थियो । दायाँबायाँ सुतेकाहरु घ्वार घ्वार घुरीरहेका थिए । सगैको कोठामा केही मानिसहरुले गुनगुन कुरा गरिरहेको सुने । सयौं सुरक्षाकर्मीहरु मारिएर रे । यौटाले त भरखरै विहे गरेको ल्याएको थियो । अस्ती डेरा खोज्न आएको थियो । कठै विचरा मरेछ ।
मन न्याँस्रो भयो । आखाबाट निद्रा वाफ झै उडेर गयो । दिमागले केही सोच्न सकिन । कुन बेला गाडी हिड्यो । थाहै भएन । झुल्के घाम तुल्सिपुरमा ओर्लिदा सल्यान जाने राप्ती यातायातको बसको सिटमा एकसुरले बसिरहेको थिएँ । बाटो निकै कठिन छ भनेका थिए सल्यान पुगेर फर्केका साथीहरुले । यात्राभरी मनमा चित्कार मात्र गुञ्जीरह्यो । बाटो, भिर, पाखापखेरा, पहरा र चट्टान भन्दा बढी कठीन त मान्छेहरुले भोग्ने पिडानै हुन्छ । साथीहरुले भने जस्तो कठीन बाटो आँखाले देख्नै सकेन ।
सल्यान वसपार्कमा बसले साँझको पाँच बजे ओराल्यो । कुचुक्क परेको बसपार्कमा मुस्कीलले दुईवटा बस अट्न सक्दोरैछ । यौटा बस राखेपछी आर्को गाडी घुमाउनै नमिल्ने । गाडी आएको रमाइलो हेर्न बसेका मध्ये एक जनालाई म पुग्ने स्थानका बारेमा सोधे । उनले बसपार्कदेखि पश्चिम तिर जाने बाटो देखाए ।
म त्यही बाटो समातेर अघि बढें । केही समय अघि हिँडेपछिेमा ढुंगा छापिएको बाटा भेटियो । काठमाण्डौंको कुनै गल्लीमा हिडिरहेकोछु जस्तो लागिरहेको थियो । करिव पाँच मिनेट हिँडेपछी नेपाल बैंक लिमिटेडको बोर्ड झुण्डिएको घर देखें । मेरो गन्तब्यको विसौनी त्यही घर थियो । घर भएको गल्लीलाई ठण्डी गल्ली भन्दा रहेछन् । ठण्डी गल्लीको दक्षिण मोहडा भएको सेता घरमा मैले समय बिताउनु थियो । मेरा निम्ती फगत उक्त घर यौटा कार्यालय थियो । तर मलाई थाहा थिएन त्यस घरले नेपालको राजनैतिक इतिहासको महत्वपूर्ण कालखण्डमा दह्रो सँग उभिने मान्छे जन्माएको थियो ।
घर मरिचमान सिंहको थियो । उनी २०४६ को जनआन्दोलनको बेला प्रधानमन्त्री थिए मरिचमानले सो घरमा धेरै समय विताएका थिए । घर सामान्य थियो । दई तल्लाको । अझ जमिन मुनीको भागमा भएको दुई कोठालाई समेत जोड्ने हो भने तीन तल्ला भन्दा हुन्छ । ती कोठा मध्ये यौटामा ट्वाइलेट र बाथरुम थियो भने आर्कोमा मलाई बस्ने व्यवस्था मिलाईएको थियो । दिउँसै बत्ती बाल्नु पर्ने कोठामा नाकै पोल्ने गन्धले दिक्दार लाग्दो थियो । मनले धिक्कारी रहेको थियो थुक्क देशको प्रधानमन्त्री भइसकेको मान्छेको घर यस्तो । त्यो भन्दा माथिल्लो तल्लामा नेपाल बैंकको कार्यालय र सबैभन्दा माथिल्लो तल्लामा व्यवस्थापकको क्वाटर थियो । त्यही घरबाट मैले महत्वपुर्ण ज्ञान लिएर करीव विस दिन पछि काठमाण्डौं फर्किएँ ।
आज पनि सायद ठण्डी गल्लीको मरिचमान सिंहको घर त्यसतै छ की ।
त्यहाँ बस्ने क्रममा साथीहरुले मरिचमानसँग जोडिएको धेरै विषय मलाई सुनाउनु हुन्थ्यो । तर पनि मेरा मनमा बाल्यकालका यादमात्र आइरहन्थे । पुरानो फुसको घरको खाँवोमा पुरानो रेडियो भूmण्डिरहेको हुन्थ्यो । रेडियो क्यार क्यार क्यारक्यार बजिरहन्थ्यो । त्यही रेडियोमा मैले उनको नाम पहिलो पटक सुनेको थिएँ । नाम सुन्दा अनौठो लागेको थियो ।
म सानै थिएँ । राजनैतिक चेत पनि पलाई सकेको थिएन । यो मरिचमान, विना बाउको छोराले देश खतम पार्यो भनेर पनि भनेको सुनेको थिएँ । तीनताका गाउँमा भारतमा काम गर्न जानेहरुले देश जाने भन्नेगर्थे । मेरो मनमा देश भनेको भारत हो भन्ने परेको थियो । काँचो दिमागले भारतलाई विना बाउको छोराले मात्र खत्तम पार्न सक्थ्यो भरेर बुभ्mथ्यो । विना बाउको पनि छोरा हन्छ र ? भन्नेलाई नै सोध्थे । बाउ भएको भए त थर लेखिहाल्थ्यो नि । बाउ नभएर त थर नलेखेको । काँचो मन घोतलीन्थ्यो र पत्याउँथ्यो पनि ।
"सर, तपाई त मरिचमान सुतेको खाटमा सुतिरहनु भएको छ नि ?" ज्यालादारी पियन(सायद उनको नाम प्रेम हो)ले भनेको मरिचमान सिंहको मृत्युमा मैले सम्झिरहेको छु ।
गोरुसिंगेमा बस भित्रका बच्चाहरु चिच्याहट, आमाहरुको चिसा सुस्केरा, मध्यरातमा युद्ध पछिको आइमाई र केटाकेटीका चित्कार खै किन हो मरिचमान सिंहको मृत्युमा मैले सम्झिरहेको छु ।
.jpg)
.jpg)